Amsterdam staat bekend om zijn 17e-eeuwse grachtenpanden, maar ook bewonderaars van architectuur uit het begin van de 20e eeuw kunnen er hun hart ophalen. In deze ‘binnenkijkgids’: 10 monumentale gebouwen en historische interieurs van rond 1900 die je moet hebben gezien…

4. American Hotel: Venetiaans stadspaleis
Het American Hotel is een hotel in jugendstil-stijl aan het Leidseplein. Het asymmetrische gebouw uit 1902 is ontworpen door de Amsterdamse architect Willem Kromhout. Door de ligging – pal tegenover de Stadsschouwburg – en rijke ambiance is het American Hotel altijd een geliefde plek geweest voor de avant-garde van Amsterdam.

American Hotel, Leidseplein Amsterdam

Tegeltableau bij de ingang (foto: Sipke van de Peppel)

Art nouveau tegeltableaus
De drie gevels zijn opgetrokken uit warme gele baksteen gecombineerd met graniet, zandsteen en versierd met fraaie art nouveau tegeltableaus van plateelbakkerij De Distel. De bogen, vensters, loggia’s en balkonnetjes geven het gebouw een vrolijke uitstraling. Opvallend aan het balkon aan de Leidsekade is het gotische maaswerk, waarin de sierlijke menging van spitsboog- en ronde vormen van Venetiaanse stadspaleizen te herkennen is.

Café Americain
Er worden voor zover wij weten geen rondleidingen gegeven in het American Hotel, maar een bezoek aan het café is al een beleving op zich. Het deels nog authentieke interieur met Tiffany lampen, sfeervolle glas-in-loodramen en muurschilderingen met Shakespeareaanse taferelen ademt nog steeds de sfeer van toen. Tip: neem een high tea en geniet op je gemak van al het moois, maar vergeet niet om ook een goede blik op de buitenkant van het gebouw te werpen!

Interieur Café Americain

Het interieur van het American Hotel is ook virtueel te bezichtigen op de website van het hotel.

5. De Burcht: Berlages ‘meest geslaagde gebouw’
Het hoofdkantoor van de Algemeene Nederlandsche Diamantbewerkersbond (ANDB) is gebouwd in 1899-1900 naar een ontwerp van Hendrik Petrus Berlage (1856-1934).

Diamantvormig torenvenster

Ook vandaag de dag is nog goed te zien hoe het gebouw aan zijn bijnaam komt. Met zijn hoge toren, gietijzeren muurankers en kanteelachtige dakornamenten lijkt het gebouw inderdaad op een middeleeuwse burcht. De massieve bakstenen gevel weerspiegelt de kracht van de arbeidersbeweging, wat nog eens wordt versterkt door de hoge trap en de zware stenen hekpalen die het voorterrein afbakenen. Een diamantvormig venster in de toren maakt duidelijk voor wie het gebouw is ontworpen.

Het trappenhuis en de hal vormen samen het hart van het gebouw.

Hal en trappenhuis
Voor Berlage was De Burcht het eerste gebouw waarin hij zijn socialistische idealen kon verwezenlijken. Hij vond het zelf dan ook zijn ‘meest geslaagde werk’. Vooral de hal en het trappenhuis, die samen het hart van het gebouw vormen, zijn indrukwekkend. Berlage creëerde hier een bijzonder effect door het licht via een glazen bovenlicht naar binnen te laten vallen tot beneden in de hal. In de hal zelf zijn geen ramen naar buiten, waardoor de bezoeker als het ware door het licht wordt meegevoerd naar de bovenste verdieping waar de bibliotheek en leeszaal waren gevestigd. Hier vond de ‘geestelijke verheffing’ van de arbeiders plaats.

Het lichteffect wordt op subtiele wijze versterkt door het materiaalgebruik, zoals het bijzondere metselwerk. Beneden in de hal zijn de geglazuurde bakstenen overwegend geel, met hier en daar wit-blauwe accenten. Maar op de bovenliggende verdiepingen worden de wanden lichter van kleur en zitten er steeds meer witte bakstenen tussen de gele. Bovenin het trappenhuis bevinden zich vier grote medaillons die de vakbondsidealen ‘bewustheid’, ‘offervaardigheid’, ‘eenheid’ en ‘standvastigheid’ verbeelden.

Muurschilderingen van Richard Roland Holst
De grote bondsraadzaal is versierd met muurschilderingen van de socialistische kunstenaar Richard Roland Holst (1868-1938). De schilderingen laten het wezen en het doel van de vakbondsstrijd zien. Ze tonen de eigenschappen en deugden van het strijdend proletariaat: een staker die zich niet laat omkopen, een arbeidersvrouw die zich niet door armoede laat dwingen.

Bestuurskamer ANDB

Bestuurskamer
Een van de meest intieme ruimten is de bestuurskamer. Hier vergaderde het bondsbestuur onder leiding van Henri Polak (1868-1943). Zijn door Berlage ontworpen voorzittershamer ligt nog op tafel. Het complete interieur was een geschenk van de jonge leden van de ANDB ter gelegenheid van de invoering van de 8-urige werkdag in 1911, een van de hoogtepunten uit het bestaand van de bond. De fraaie lambriseringen, lampen, meubels en het vloerkleed zijn vervaardigd bij Berlages firma ’t Binnenhuis. Aan de wanden beelden drie schilderingen van Roland Holst de 8-urige werkdag uit: 8 uur voor werk, 8 uur voor ontwikkeling en ontspanning en 8 uur voor rust.

Elie Smalhout ontwierp de gebrandschilderde deurramen van de bondsraadzaal.

Vakbondsgeschiedenis
In het gebouw zijn nog vele andere sporen uit de geschiedenis van de ANDB te vinden. In de hal herinnert een reliëf van Lambertus Zijl met twee gestileerde leeuwen aan het 12,5-jarig jubileum in 1907. De enorme – 12 meter lange – lamp in het trappenhuis is een ontwerp van Jan Eisenloeffel en werd in 1919 door de leden geschonken voor het 25-jarig bestaan van de bond. De gebrandschilderde ramen in de grote deuren van de bondsraadzaal zijn in 1937 ontworpen door oud-diamantbewerker Elie Smalhout.

De Burcht wordt tegenwoordig gebruikt als conferentie- en trouwlocatie. Er worden geregeld rondleidingen gegeven in het gebouw. Kijk voor meer informatie op www.deburcht.nl.

Foto’s American Hotel: American Hotel/Hampshire Eden
Foto’s Burcht van Berlage: De Burcht/Arjan Bronkhorst Photography