Ik heb besloten om wat vaker te schrijven over de nieuwe aanwinsten in mijn collectie. Want dat is toch waar het bij het verzamelen om draait: rommelmarkten aflopen en antiquariaten afspeuren naar mooie boekbanden en gelegenheidsgrafiek. In deze eerste aflevering het verhaal achter drie bijzondere Hollandse jugendstil ontwerpen.

Reclame NILLMIJ,
ca. 1905, ontwerper onbekend

Dit reclamedrukwerkje vond ik onlangs op de Verzamelaarsjaarbeurs in Utrecht. De Belgische verkoper had het speciaal meegenomen voor deze Nederlandse beurs en vroeg er maar 25 euro voor. Het betreft een reclame voor de Nederlandsch-Indische Levensverzekering- en Lijfrente- Maatschappij (NILLMIJ). De NILLMIJ was een verzekeringsmaatschappij in Nederlands-Indië. Het bedrijf heeft 110 jaar bestaan, van 1859 tot 1969.

Jugendstil pose
Dit ontwerp stamt overduidelijk uit de periode rond 1900, toen de NILLMIJ dus nog goede zaken deed in onze voormalige kolonie. Vooral de klassieke jugendstil pose springt in het oog. De en profil afgebeelde vrouwenfiguur met een met edelstenen bezette tiara doet sterk denken aan het werk van Alphonse Mucha en Henri Privat-Livemont uit de jaren 1890-1900. Ook het lange golvende haar en het ronde medaillon op de achtergrond zijn kenmerkend voor deze vroege jugendstil-stijl.

Style Mucha
Aan de andere kant is het ontwerp wat eenvoudiger en minder subtiel dan het werk van deze befaamde art nouveau kunstenaars, maar de ontwerper in kwestie was in ieder geval bekend met ‘Le style Mucha’. Zelf denk ik dat het ontwerp daarom wat later is, circa 1905. Helaas is het ontwerp niet gesigneerd en blijft het dus gissen wie de (Nederlandse?) maker is.

Goudopdruk
Wat ook niet helemaal duidelijk is, is waarvoor het nu mooi ingelijste blad oorspronkelijk heeft gediend. Qua grootte (9,5 x 12,5 cm) zou het een inlegvel kunnen zijn of een etiket. Het is in ieder geval niet zomaar een drukwerkje, want anders zou er geen gebruik zijn gemaakt van goudopdruk. Enfin, veel vraagtekens dus rond dit fraaie ontwerp. Misschien kan een van de lezers nog informatie toevoegen. Het zou leuk zijn als we de ontwerper kunnen achterhalen.

Kalenderblad, Tiete van der Laars, 1898

Dit kalenderblad, dat ik voor 15 euro op de kop heb getikt op de boekenmarkt op het Spui, is gelukkig wel gesigneerd. Het blad is ontworpen in 1898 door Tiete van der Laars (1861-1939).

Klederdrachten
In dat jaar werd ter gelegenheid van de inhuldiging van koningin Wilhelmina een expositie van Nederlandse klederdrachten georganiseerd in het Stedelijk Museum in Amsterdam. In het archief van het koninklijk huis bevinden zich drie aquarellen van Van der Laars die werden geschonken aan de jonge koningin. Het Gemeente Archief van Rotterdam bezit een affiche van de tentoonstelling waarop Wilhelmina zelf is afgebeeld in Marker klederdracht (zie de afbeelding hieronder).

Portret Wilhelmina
Ons ontwerp betreft waarschijnlijk een van de bladen uit de kalender die bezoekers op de tentoonstelling als aandenken konden kopen. Aan de achterzijde staan de dagen van de maand. De verkoper wist mij te vertellen dat de afbeelding ook een gestileerd portret van Wilhelmina is en als je goed kijkt dan kun je haar er inderdaad wel in herkennen. Zie ook de gelijkenis met het portret op het affiche.

Art nouveau medaillon
Het ontwerp heeft een aantal opvallende overeenkomsten met de hiervoor besproken reclame van de NILLMIJ. Zo heeft Van der Laars ook gebruikgemaakt van de bekende en profil pose met een rond medaillon op de achtergrond. Maar verder is zijn tekening veel gedetailleerder. Zo zien we allerlei fijn uitgewerkte attributen die verwijzen naar de provincie Drenthe, waaronder het provinciewapen met de spreuk ‘Communitas Terrae Drenthiae’ en drie kleine tekeningen van de belangrijkste steden: Coevorden, Assen en Meppel.

Officieele Feestwijzer Internationale Electriciteits-Tentoonstelling te Leeuwarden, Co Breman

Tot slot deze ‘officieele feestwijzer’ voor de Electriciteits-Tentoonstelling in
Leeuwarden die ik voor een tientje heb gekocht op een verzamelaarsmarkt.

VVV Leeuwarden
Wat direct opvalt is de discrepantie tussen het drukjaar (1920) en de
jugendstil-stijl van de afbeelding. Maar als we goed kijken zien we dat de afbeelding niet is ontworpen voor de feestwijzer maar voor de Vereeniging tot Bevordering van Vreemdelingenverkeer, oftewel de VVV in Leeuwarden die verantwoordelijk was voor de organisatie van het evenement.

Leerschool in Brussel
Het ontwerp is waarschijnlijk zo’n 20 jaar eerder ontworpen door de schilder Co Breman, die onder andere bekend is van zijn wandschilderingen in de jugendstil-villa Rams Woerthe in Steenwijk. Breman was de zoon van Willem Frederik Breman, die in Zwolle een timmerfabriek en een smederij had. Rond 1889 vertrok Co naar België waar hij studeerde aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Brussel. Hier kwam hij tijdens zijn werk in diverse decoratieateliers in aanraking met de opkomende art nouveau. Ook werkte hij korte tijd in Parijs.

Paul Berthon
De invloeden die hij in deze twee steden opdeed, zijn direct terug te zien in zijn ontwerp voor de VVV in Leeuwarden. Weer valt de en profil pose op. Deze is echter minder statisch dan de twee ontwerpen die ik hiervoor heb besproken. Bremans stijl vertoont sterke overeenkomsten met die van de grote Franse art nouveau illustrators, zoals Paul Berthon en Eugène Grasset. Kenmerkend zijn bijvoorbeeld de zwaar aangezette contourlijnen die het hoofdonderwerp losmaken van de achtergrond, een gestileerd Fries landschap. Ook de klederdracht van de vrouw, de wilde klaprozen in haar hand en de korenhalmen (of zijn het rietpluimen?) in de achtergrond verwijzen naar Friesland.

Reageren?
Mocht je naar aanleiding van dit bericht willen reageren, dan kan dat onder op deze pagina. Aanvullende informatie is zeer welkom! Elders op deze site vind je meer nieuwe aanwinsten.