Tags
Amsterdam, architect, architectuur, beeldhouwwerk, exterieur, glas-in-lood, Hendrik van den Eijnde, Hildo Krop, Johan Melchior van der Mey, Michel de Klerk, monument, Museum Het Schip, Piet Kramer, Scheepvaarthuis, siersmeedwerk, Theo Nieuwenhuis, Willem Bogtman
Amsterdam staat bekend om zijn 17e-eeuwse grachtenpanden, maar ook bewonderaars van architectuur uit het begin van de 20e eeuw kunnen er hun hart ophalen. In deze ‘binnenkijkgids’: 10 monumentale gebouwen en historische interieurs van rond 1900 die je moet hebben gezien…
Entree met beelden van H.A. van den Eijnde
6. Het Scheepvaarthuis
Het Scheepvaarthuis ligt als een afgemeerd schip aan de Prins Hendrikkade, op loopafstand van het station. Het gebouw is het pronkstuk van de Amsterdamse School-beweging. Niet alleen de vorm van het pand doet denken aan een schip ook in het interieur en exterieur zitten talloze details die verwijzen naar het zeevaartverleden van Nederland.
Historische plek
Het gebouw staat op de westpunt van het Waalseiland. Op deze historische plek vertrok ruim drie eeuwen eerder (in 1595) de eerste succesvolle Nederlandse expeditie naar Oost-Indië. De opdrachtgevers voor het Scheepvaarthuis waren zes Amsterdamse rederijen: de Stoomvaart Maatschappij Nederland (SMN), de Koninklijke Paketvaart Maatschappij (KPM), de Java-China-Japan Lijn (JCJL), de Koninklijke Nederlandse Stoomboot-Maatschappij (KNSM), de Nieuwe Rijnvaart Maatschappij (NRM) en de Koninklijke West-Indische Maildienst (KWIM).
Het trappenhuis vormt het hart van het gebouw.
Amsterdamse School-architecten
Het ontwerp en de uitvoering van het kantoorgebouw werd toevertrouwd aan de gebroeders J.G. en A.D.N. van Gendt. Zij waren verantwoordelijk voor de technische uitvoering en voor het ontwerp van het betonskelet. De architectonische vormgeving lieten zij over aan de toen vrij onbekende architect Johan Melchior van der Mey. Ook de latere Amsterdamse School-architecten Michel de Klerk en Piet Kramer werkten mee aan het gebouw.
Golvende lijnen in het siersmeedwerk van een hek.
Talrijke decoraties
Het pand moest dienen als een praktisch, modern en functioneel kantoorgebouw en tevens verwijzen naar de rijke scheepvaarttraditie van Nederland. In en aan het gebouw zijn daarom talloze symbolen te vinden die getuigen van dit bewustzijn. Zo verwijzen de sculpturen naar Hollandse zeehelden en onze overzeese handelsgebieden. Zelfs de loden dakrand is gemodelleerd naar scheepstouw, golven en vissenkoppen. Veel beelden, binnen en buiten, zijn gemaakt door de beeldhouwers Hendrik van den Eijnde en Hildo Krop, die later nog veel meer Amsterdamse School-bouwwerken van versieringen zouden voorzien.
Het siersmeedwerk vormt een verbindende schakel tussen de verdiepingen.
Kostbare materialen
Voor het exterieur en interieur werden kosten noch moeite gespaard. De toegepaste materialen waren zeer kostbaar: verschillende soorten baksteen, siersmeedwerk, glas-in-lood, exotisch hardhout en textiel werden in grote hoeveelheden verwerkt. Naast terracotta werd ook veel natuursteen toegepast, zoals graniet, diverse marmersoorten en diorietporfier.
De enorme glas-in-loodkap is uitgevoerd door Willem Bogtman.
Trappenhuis
Het rijk gedecoreerde trappenhuis is het hart van het gebouw. Het siersmeedwerk in het trappenhuis vormt een verbindende schakel tussen de verdiepingen en wekt de suggestie de vloeren te stutten. De enorme glas-in-loodkap is uitgevoerd door de Haarlemse glazenier Willem Bogtman, die bijna al het glas-in-loodwerk voor zijn rekening nam.
Theo van Nieuwenhuis verzorgde de aankleding van de grote beraadzaal.
Theo Nieuwenhuis
Binnenhuisarchitect Theo Nieuwenhuis verzorgde de aankleding van de grote vergaderzaal en de directiekamer op de eerste verdieping. De betimmeringen in deze vertrekken zijn uitgevoerd in donkere tropische houtsoorten als mahonie, ebben en coromandel. Ook de wandbespanningen, lichtkroon en overige lampen in de vergaderzaal zijn ontworpen door Nieuwenhuis. Waar zijn interieurs nog de sfeer van de Nieuwe Kunst ademen, zijn de directievertrekken op de 2e en 3e verdieping ingericht in de uitgesproken stijl van de Amsterdamse School.
Michel de Klerk, inrichting van de directiekamer op de 3e verdieping.
Twee bouwfasen
De bouw van het Scheepvaarthuis nam in totaal 7 jaar tijd in beslag. Bij de eerste bouwfase (1913-1916) werd reeds voorzien in de 12 jaar later voltooide uitbreiding (1926-1928); voor beide bouwfasen werden de bakstenen tegelijkertijd gebakken om kleurafwijkingen te voorkomen.
Vanaf het dak van het Scheepvaarthuis heb je een prachtig zicht op de stad.
Rondleidingen
Het pand werd bijna een eeuw gebruikt als kantoorgebouw. Nadat de laatste rederij in 1981 het gebouw had verlaten, deed het Scheepvaarthuis tot 2004 dienst als hoofdkantoor van het Gemeentevervoerbedrijf. Veel herinneringen aan die tijd, zoals de loketten van de rederijen en een houten paternosterlift, zijn nog aanwezig. Tegenwoordig is Grand Hotel Amrâth Amsterdam in het Scheepvaarthuis gevestigd. Rondleidingen zijn te boeken bij Museum Het Schip.
Foto’s: Grand Hotel Amrâth Amsterdam en Museum Het Schip