Normaal gesproken schrijf ik niet zo vaak over mijn art nouveau-reizen in het buitenland. Deze info is al voldoende op het internet te vinden en bovendien ben ik dan ook gewoon op vakantie en dus niet bezig met mijn site. Voor ons vijfdaagse bezoek aan Wenen maak ik echter een uitzondering. De komende berichten op mijn blog gaan dus over jugendstil in Wenen. Te beginnen met de gebouwen rond de Karlsplatz.

Otto Wagner
Onze jugendstil-trip in Wenen begint op de Karlsplatz. Hier maken we voor het eerst kennis met het werk van Otto Koloman Wagner (1841-1918), de belangrijkste Oostenrijkse art nouveau-architect die tal van gebouwen in de stad heeft ontworpen. Wagner behoorde in 1897 – samen met architecten en ontwerpers als Josef Hoffmann, Joseph Maria Olbrich, Koloman Moser en de schilder Gustav Klimt – tot de oprichters van de Wiener Secession. Deze vereniging streefde naar vernieuwing van de Oostenrijkse kunst en architectuur. Bovendien was Wagner hoofdontwerper van de Wiener Stadtbahn, waarvan een groot aantal stations en bruggen nog intact zijn. Als je met de tram of metro door Wenen reist dan zie je dus overal zijn invloed terug.

Station Karlsplatz
In een van de oude treinstations op de Karlsplatz is een permanente tentoonstelling over Otto Wagner ingericht. Naast deze aardige expositie zijn ook het exterieur en het interieur van het station zeer de moeite waard. Het gebouw is gemaakt van staal en marmeren platen en het dak boven de ingang is met goud versierd. Binnenin zijn nog de originele wand- en plafondversieringen en een prachtig versierde stationsklok te zien. Tegenover het Wagnerpaviljoen, zoals het station ook wel wordt genoemd, ligt een vrijwel identiek stationsgebouw waar nu een café in zit. Jammer genoeg wordt dit paviljoen niet zo goed onderhouden als de expositieruimte, waardoor het er nogal armetierig uitziet.

Secessionsgebouw
Aan de andere kant van de Karlsplatz – vlakbij de Naschmarkt – staat het belangrijkste art nouveau-gebouw van Wenen, het Secessionsgebouw. Dit gebouw dat dienst deed als expositieruimte van de Wiener Secession is in 1897 ontworpen door architect Joseph Maria Olbrich (1867-1908), een leerling van Otto Wagner. Hier kun je de beroemde Beethovenfries van Gustav Klimt bekijken, maar ook het gebouw zelf is erg interessant.

Eenvoud én rijk gedecoreerd
Het Secessionsgebouw is opgebouwd uit vierkante blokken. Aan de buitenkant zijn slechts 2 kleuren toegepast: wit en goud. Met deze strakke vormgeving liet Olbrich nadrukkelijk zien dat het een modern gebouw was, passend bij een vereniging die de kunst en architectuur wilde vernieuwen. Olbrichs sobere basisvormen worden verzacht door een rijk decoratieschema, waarin de laurierboom (symbool voor overwinning, waarheid en puurheid) centraal staat. Het meest opvallende element is de koepel van 3000 vergulde laurierbladeren. Ook de rest van het pand is versierd met vergulde laurierkransen en andere planten- en bloemenmotieven.

Gorgonen en gekko’s
Boven de ingang prijken de hoofden van de 3 Gorgonen, die staan voor architectuur, beeldhouwkunst en schilderkunst. Aan de zijmuren zijn uilen te zien, die Olbrich zelf heeft ontworpen. De uilen en de Gorgonen verwijzen naar Athene, de Griekse godin van de wijsheid, de zege en de ambachten. Waar de gekko’s die boven de deuren naar beneden kruipen voor staan, heb ik nergens kunnen vinden, maar dit is echt zo’n typisch detail dat de art nouveau zo aardig maakt om naar te kijken.

Tempel voor moderne kunst
Het interieur van het Secessionsgebouw is grotendeels geplunderd tijdens de Tweede Wereldoorlog. Na de opleving van de interesse voor de art nouveau in de jaren 70 werd het gebouw gelukkig behoed voor de sloop. Het interieur is deels hersteld, maar ademt niet meer de sfeer van toen. Mij stoort dit echter niet. Wat ik erg mooi vind, is dat het gebouw nog steeds een tempel van de moderne kunst is. Zo kun je er naast de Beethovenfries en kleinere exposities over de Wiener Secession bijvoorbeeld ook videokunst bekijken. Zo wordt ruim een eeuw later nog steeds invulling gegeven aan het motto van de Wiener Secession, dat in gouden letters op de gevel staat:

Der Zeit ihre Kunst – der Kunst ihre Freiheit

Majolika en Wagner Haus
Even verderop aan de Linke Wienzeile – op nog geen 10 minuten lopen van het Secessionsgebouw – bevinden zich  naast elkaar 2 van de mooiste art nouveau-gebouwen van Otto Wagner. De appartementengebouwen die in de volksmond het Majolika Haus en het Wagner Haus worden genoemd, zijn gebouwd in 1898-1899.

Ornamenten van Koloman Moser
Het Wagner Haus op de hoek van de Linke Wienzeile (nr. 38) en de Köstlergasse staat bekend om zijn spectaculaire hoekoplossing, die is ontworpen in de vorm van een kwart cirkel. Het 6 verdiepingen tellende huis heeft een witgelakte gevel met fraaie vergulde ornamenten, die zijn ontworpen door Koloman Moser. Tussen de bovenste vensters bevinden zich vergulde palmbladeren en vrouwenhoofden met lange golvende haren. Gouden pauwenveren reiken naar de vensters hieronder. De hoeken van het dak zijn afgebakend met 4 zogenoemde Rufer-sculpturen van beeldhouwer Othmar Schimkowitz.

Bloemengevel
Het Majolika Haus ligt aan de Linke Wienzeile 40. De gevel van dit appartementengebouw is versierd met weerbestendige tegels met bloemrijke patronen, zoals roze rozen en blauwe bloesem. Zelfs de vensterbanken zijn versierd met bloemmotieven. Ook in het siersmeedwerk van de balustrade en balkons zijn florale vormen verwerkt. Onder de eveneens versierde dakrand prijken 10 leeuwenkoppen.

Kijkje in het trappenhuis
Op de begane grond bevinden zich een aantal winkels, de appartementen zijn gelegen op de 1e tot en met de 5e verdieping. Hoewel het gebouw eigenlijk niet te bezichtigen is, lukte het mij toch om een foto te maken in het trappenhuis. (De deur valt als er iemand naar buitenkomt erg traag in het slot en een brutaal mens heeft de halve wereld…) Vooral het florale siersmeedwerk van de hekken rondom de liftschaft is spectaculair en de lift zelf is ook nog uit de tijd.

Tot zover dit eerste verslag over jugendstil in Wenen. In het volgende bericht nemen we een kijkje bij de privé-villa’s van Otto Wagner.