Op dag 2 van onze Wenen-reis bezichtigen we 2 privéhuizen van de Oostenrijkse architect Otto Wagner in de buitenwijk Hütteldorf. Hoewel de villa’s naast elkaar op hetzelfde stuk grond zijn gebouwd, zit er een wereld van verschil tussen de bouwstijlen. Het eerste huis is gebouwd in een ietwat protserige historiserende stijl; het tweede huis in de strakke stijl van de Wiener Secession.
Adolf Böhm ontwierp de glas-in-loodramen in deze serre.
De villa’s staan bekend als de Otto Wagner villa I en II. Villa I werd gebouwd tussen 1886 en 1888. Wagner ontwierp zijn zomerhuis naar het voorbeeld van een Palladiaanse villa. Het symmetrische gebouw ligt tegen een berghelling en heeft aan de voorzijde een grote loggia met 4 zuilen, een casetteplafond en friezen met spelende putti. Alles is er op gericht om te imponeren. Zo worden de bezoekers via een indrukwekkende trap naar boven, naar de loggia geleid.
De Otto Wagner villa I lijkt op een Venetiaanse villa.
Ontmoetingsplek voor de Weense beau monde
Het gebouw diende aanvankelijk als zomerresidentie, waar Wagner zijn belangrijke klanten en gasten ontving. Er werden geregeld recepties en feesten gehouden voor de beau monde van Wenen. Tot de vaste gasten behoorden kunstenaars, ontwerpers en andere beroemde tijdgenoten als Gustav Klimt, Koloman Moser, Adolf Loos, Josef Hoffman en Gustav en Alma Mahler.
Op de hoeken van de vloer zijn slangen afgebeeld.
Art nouveau-zaal
In 1895 liet Wagner zijn eerste villa verbouwen, zodat het huis ook in de winter bewoonbaar was. Hierbij werd de oranjerie in de rechter zijvleugel omgebouwd tot biljartsalon. 5 jaar later werd de linkervleugel omgetoverd in een van de mooiste art nouveau-zalen van Wenen. De fraaie glas-in-loodramen in dit vertrek – getiteld Herbstlandschaft im Wienerwald – zijn ontworpen door de Weense kunstenaar Adolf Böhm.
Het raam verbeeldt een herfstlandschap in het Wienerwald.
Tweede villa
Nadat zijn kinderen het ouderlijk huis hadden verlaten, verkocht Wagner zijn eerste villa in 1911 aan een Weense theaterdirecteur. Op een aangrenzend stuk land liet hij een kleiner zomerhuis voor zichzelf en zijn 18 jaar jongere vrouw bouwen. De bedoeling was dat zij na zijn dood in het kleinere huis zou kunnen blijven wonen, maar Wagners vrouw overleed al in 1915, 2 jaar na de oplevering van het gebouw. In 1916 verkocht hij ook zijn tweede villa.
Otto Wagner villa II, foto en copyright: Marco de Bock
Mozaïek-ramen van Koloman Moser, foto en copyright Marco de Bock
Mozaïek-raam van Koloman Moser
Villa II is in tegenstelling tot zijn protserige voorganger gebouwd in de strakke stijl van de Wiener Secession. Kenmerkend voor deze stijl is bijvoorbeeld de witte gevel met blauwe accenten. Het kubusvormige gebouw heeft smalle hoge ramen en een plat dak met overhangende kroonlijst. Boven de ingang prijkt een vierkant mozaïek-raam van Koloman Moser, dat is gemaakt bij de Wiener Mosaikwerkstätte van Leopold Forstner. Het raam toont de Griekse held Perseus met het hoofd van Medusa.
Perspectieftekening van de Otto Wagner villa II
Moderne bouwmaterialen
De funderingen van villa II bestaan uit gewapend beton. Dit moderne bouwmateriaal had Wagner 7 jaar eerder ook gebruikt bij de bouw van de Postsparkasse (waarover later meer). Villa I en II geven naast elkaar een treffend beeld van de snelle ontwikkelingen in de Weense architectuur van rond 1900. Tussen de bouw van beide woningen zat slechts 25 jaar, maar qua vormgeving is het een wereld van verschil.
Adolf Böhm-zaal in het Ernst Fuchs Museum
Ernst Fuchs Museum
In de Otto Wagner villa I is tegenwoordig het Ernst Fuchs Museum gevestigd. Fuchs kocht de villa, die ernstig in verval was geraakt, in 1972. Het kostte hem 2 jaar om het huis weer bewoonbaar te maken. Omdat het oorspronkelijke interieur grotendeels was verdwenen of verwoest, ontwierp hij een volledig nieuwe inrichting. Bijna alles in het huis – van het behang tot het meubilair – is door Fuchs zelf ontworpen. Aan de belijning van zijn meubelen en aan de veelgebruikte florale motieven is duidelijk te zien dat hij zich hierbij heeft laten inspireren door de internationale art nouveau.
Ernst Fuchs ontwierp het nieuwe interieur.
Extravagant interieur
Mij heeft de extravagante inrichting van Fuchs dan ook geenszins gestoord. Sterker nog, juist doordat de villa weer een nieuwe passende functie heeft gekregen, kon ik voor mijn gevoel meer genieten van de authentieke details die nog wel in het huis aanwezig zijn. Vaak heb je in historische huizen die zijn opengesteld voor het publiek het gevoel dat alles is gearrangeerd. In het Fuchs Museum voel je juist dat je rondkijkt in een zeer persoonlijk interieur. Zijn surreële en kleurrijke kunstwerken – Fuchs is een van de oprichters van de Weense School van het fantastisch realisme – passen uitstekend in de door hemzelf gecreëerde ambiance.
Behangontwerp met florale motieven door Ernst Fuchs
Authentieke details
In sommige vertrekken zijn nog originele details te zien uit de tijd van Otto Wagner. Het meest bijzonder is de art nouveau-zaal met de gebrandschilderde vensters van Adolf Böhm. Op de muren en tussen de ramen zijn gestileerde wierookschalen aangebracht. De “rook” slingert in gouden lijnen langs de wanden omhoog naar het plafond. Op de hoeken van de mozaïekvloer zijn slangen afgebeeld. Boven op de 1e verdieping is nog een mozaïek met paradijsvogels te bewonderen, dat is ontworpen door Koloman Moser.
Mozaïek met paradijsvogels, ontwerp: Koloman Moser
Weinig bezoekers
Ernst Fuchs had lange tijd zijn woning en atelier in de Otto Wagner villa I. Ook hij ontving er veel belangrijke kunstenaars, zoals zijn grote voorbeeld Salvador Dali. Sinds 1988 – precies 100 jaar na de bouw – wordt het gebouw enkel nog gebruikt als museum. Het huis is minder bekend dan andere jugendstil gebouwen in Wenen, dus je kunt er in alle rust rondkijken. Tijdens onze bezichtiging waren er geen andere bezoekers. De Otto Wagner villa II wordt – voor zover ik weet – niet opengesteld voor het publiek.
In de volgende aflevering meer over het Majolika Haus en het Wagner Haus aan de Linke Wienzeile…
Pingback: Jugendstil en Art Nouveau in de Balkan en Tsjechië – Kunstenaars, nationalisme en erfgoed – Cultuur Werkt Doesburg
Pingback: Jugendstil en Art Nouveau in de Balkan en Tsjechië – Kunstenaars, nationalisme en erfgoed – Fotografie Carolien Kersten
Het bericht en de foto’s van Carolien Kersten zijn ook de moeite waard!
Hallo Sipke,
Je belooft ons een vervolg over het Majolika Haus en Wagner Haus. Ik zag het nog niet. Heb ik iets gemist?
Fred Westen
Hoi Fred, ik heb een beetje te druk gehad met werk, verjaardagen en andere zaken. En dan komen er ook nog allerlei andere leuke dingen tussendoor, zoals 100 jaar Amsterdamse School ; -) Maar die laatste aflevering over Wenen schrijf ik zeker nog! Het duurt alleen wat langer.
Ik heb de informatie en foto’s van het Majolika en Wagner Haus toegevoegd aan mijn bericht over de Karlsplatz. Waaronder ook een kijkje in het trappenhuis van het Majolika Haus, dat eigenlijk niet te bezichtigen is. Maar ja, de deur viel erg traag in het slot en een brutaal mens heeft de halve wereld, zullen we maar zeggen 😉
Ernst Fuchs is op 9 november 2015 overleden.
http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/cultuur%2Ben%2Bmedia/kunsten/1.2492684
Hallo Sipke, weer een reeks mooie plaatjes van Wagner gebouwen in Wenen. Ik was er 4 jaar geleden. Met een groep bezocht ik de Steinhofkirche (onderdeel van een psychiatrische inrichting) die kort daarvoor mooi was gerenoveerd en ben alleen te voet op zoek gegaan naar de Wagnervilla’s. Op de kaart leek het allemaal vrij dichtbij, maar dat viel nog erg tegen, door een bos en over een berg. Maar uiteindelijk was ik er. Hoewel er een bordje in de tuin stond van villa 1, dat ze op dat moment niet open waren, mocht ik toch binnen en kwam terecht in een soort Salvador Dali omgeving. Ik vond het zeer byzonder de evolutie in het werk van Wagner te zien doordat de beide villa’s pal naast elkaar staan. Gezien de gevorderde leeftijd van 70 jaar is villa Wagner 2 opmerkelijk modern. Mogelijk hield zijn 18 jaar jongere vrouw hem goed wakker.
Even een kleine correctie. Na het overlijden van zijn vrouw in 1915 verkocht hij de zomerwoning Wagner 2 in 1916. Zijn vaste woonadres was sinds 1911 Neustiftgasse 40, een appartementen gebouw, door hemzelf ontworpen en geheel zijn eigendom. Hij gebruikte een gehele verdieping (de Piano Nibile) voor zichzelf in totaal 500 m2. Waarvan 280 m2 als woning en 220 m2 als studio. Op de beneden verdieping was sinds 1912 de Wiener Werkstätte gevestigd.
Ik kijk met belangstelling uit naar het vervolg van je reportage. Fred Westen.
Beste Fred, bedankt voor je reactie en mooie verhaal. Wij moesten ook best een eind lopen vanaf het tramstation voordat we er waren, maar zo te lezen was het voor jou nog verder. Tijdens ons bezoek was er trouwens een tentoonstelling over Salvador Dali en zijn vriendschap met Ernst Fuchs. Maar we hadden natuurlijk meer oog voor het bijzondere interieur. Bedankt ook voor de correctie! Ik zal het bericht straks even aanpassen. Mvg Sipke
Beste Dani, ik moet bekennen dat ik het Kurhaus eigenlijk helemaal niet zo goed ken. Ik ben er vroeger wel eens geweest en heb de filmscènes uit Eline Vere natuurlijk gezien, maar ik heb er zelf nog nooit goed rondgekeken. Maar als ik jouw beschrijvingen zo lees dan moet ik dat zeker eens gaan doen. Ik ben trouwens niet alleen geïnteresseerd in jugendstil interieurs hoor, de gehele periode en kunst en cultuur anno 1900 spreekt me zeer aan.
Mvg Sipke
Hallo Sipke,
Ik weet niet of dit werkt, reageren op een nieuwsbrief, maar ik doe een poging.
Op je site heb ik de term Kurhaus (Scheveningen) gegoogled, maar dat leverde niets op. Ik schrijf op het moment een jeugdroman die zich onder andere in het Scheveningen en den Haag van 1910 afspeelt en was onlangs in het Kurhaus. Ik had op internet al honderden foto’s verzameld en was heel verrast door het Jugendstil gedeelte dat zich destijds in restaurant Corvette bevond. Ik vind foto’s met verschillende jaartallen erbij, maar het zal wel van begin 1900 zijn. Later is dat weggewerkt en nog later eruit gesloopt, maar wonder boven wonder hebben ze tijdens de renovatie van de jaren zeventig het originele glas-in-lood plafond gevonden en bewaard! Die hangt nu in een van de zijgangen.
Wellicht allemaal oude koek voor jou, maar als je het Kurhaus ooit eens bezoekt en van historisch commentaar voorziet, heb je in elk geval 1 zeer geïnteresseerde lezeres. Het Kurhaus zelf is natuurlijk niet uit de Jugendstil periode, maar de winkelgalerij eronder en het Wandelhoofd Wilhelmina zoals de eerste pier heette, wel. Van die winkelgalerij is nog wel iets herkenbaars overgebleven op de hoeken, daar zie je Jugendstil deuren. Binnenin het kurhaus heeft men vaak gerenoveerd en er was een periode dat de Jugendstil heel aanwezig was. Op het komische af. (zie foto hal in oorspronkelijk stijl en aangeklede hal)
Ik stuur je voor de volledigheid wat foto’s mee. Het is leuk om te lezen over de jugendstil/art nouveau en Secessionperiode. Die tijd heeft me altijd aangetrokken. Vijfendertig jaar geleden ging mijn scriptie op de bibliotheekopleiding ook over Jugendstil boekbanden. Gelukkig heb ik er zelf ook nog een paar van die oude boeken zodat ik ze nog eens kan zien. Sommigen staan ook op jouw site.
Ik wens je in elk geval succes met je blog!
Dani van Doorn
*Uitgeve**rij J**oy Books & Art*
*Van Renesseweg 66|5645 JS Eindhoven*
*Kvk nr. 59159987| Btw nr. 142080378B01|*
*mailadres: danivandoorn@gmail.com |www.joybooks.nl *