Onlangs kocht ik op een internetveiling deze jubileumprent voor het 10-jarig bestaan van het St. Alphonsus Rodriguez Patronaat in Den Haag. Het gaat om een zeldzame, onbekende litho van Jan Toorop uit 1926.

Het patronaat was een instituut voor vorming en scholing van rooms-katholieke jeugd in het begin van de 20e eeuw. De opzet van dit instituut was afgeleid van het patronagesysteem. Het patronaat nam de rol van schutspatroon op zich en de jeugdige leden werden ‘beschermelingen’ genoemd. Er bestonden aparte patronaten voor jongens en meisjes.

Het jongenspatronaat St. Alphonsus Rodriguez werd opgericht op 23 januari 1916. In de krant van de volgende dag lezen we:

‘In de parochie van Onze Lieve Vrouw Onbevlekt Ontvangen in de Elandstraat werd gisteren een patronaat opgericht, aanvankelijk met een achttal leden. Zondagmorgen naderden dezen gezamenlijk tot de Heilige Tafel en in de Hoogmis, die opgedragen werd om Gods zegen over het patronaat af te smeeken, waren zij op het priesterkoor gezeten. Des middags had de plechtige opening van het patronaat, dat den naam van “St. Alphonsus” draagt, en de inzegening van het patronaatsgebouw plaats. (…) Na deze plechtigheid hield de zeereerwaarde heer W. van Stee, rector te Voorburg en voorzitter van het Centraal Comité tot bevordering van R. K. Patronaatsbelangen in Nederland, een rede, waarin hij uitvoerig en duidelijk uiteen zette hoe noodzakelijk patronaten, inzonderheid in groote steden, zijn om het aanvankelijk godsdienstonderricht te verdiepen, het zedelijk karakter van de jongelieden van 13 tot 18 jaar te vormen en hen op te leiden voor het maatschappelijk leven.’ (Dagblad De Tijd d.d. 24 januari 1916)

Opvoeding en scholing
De patronaten speelden een belangrijke rol in de opvoeding en scholing van de katholieke arbeidersjeugd. Voor veel jongeren was het patronaat de enige kans om na de lagere school nog een andere vorm van scholing te krijgen. Het patronaatswerk moest hen niet alleen voorbereiden op een vroom en deugdzaam leven, maar ook de nodige bagage voor hun maatschappelijke leven meegeven. Zo kregen de jongens les in rekenen, schrijven, tekenen, meetkunde, houtbewerking, geschiedenis, maatschappijleer en staatsinrichting. In meisjespatronaten lag de nadruk op huishoudelijke vorming met vakken als koken, voedingsleer, receptenleer, warenkennis, knippen, handwerken, wassen, strijken en het bijhouden van een huishoudboekje. Daarnaast werden er allerlei ontspanningsactiviteiten georganiseerd om de jeugd van de straat te houden. Zo had het St. Alphonsus-patronaat een eigen koor, harmonie, toneelgroep en voetbalvereniging.

Spannend contrast
Toorop heeft de religieuze en maatschappelijke kant van het patronaatswerk treffend in beeld gebracht. Aan de linkerkant van zijn litho zien we een priester die de heilige mis opdraagt. In zijn rechterhand heeft hij een stralende hostie en in de linkerhand de miskelk. Voor hem zitten enkele beschermelingen geknield in de communiebank. De geconcentreerde, indringende blik van de priester vormt een spannend contrast met de verstilde gezichtsuitdrukkingen van de voorste 2 jongens. Rechts op de achtergrond zien we allerlei attributen die met het onderwijs te maken hebben, zoals een zaag, schaaf, beitel, nijptang, bijl, viool, hoorn, geodriehoek en meetlat. De rode rozen staan symbool voor de navolging en het lijden van Christus. De strakke, geometrische lijnvoering is typerend voor Toorop’s latere, katholieke werk.

Toorop maakte de jubileumprent voor het St. Alphonsuspatronaat in 1926, 2 jaar voor zijn overlijden op 3 maart 1928. Hiermee is het een van zijn laatste grafische ontwerpen. Bekijk meer werk van Jan Toorop op deze site. Zie hieronder ook de korte biografie van St. Alphonsus Rodriguez…

---

Heilig verklaarde portier
St. Alphonsus Rodriguez was een Spaanse lekenbroeder die leefde van 1532 tot 1617. Rodriguez was de zoon van een wolhandelaar in Segovia. Na de snel opeenvolgende dood van zijn ouders, vrouw en 3 kinderen koos hij voor een leven van gebed. In 1571 trad hij op 39-jarige leeftijd toe tot een jezuïetenorde.

Beschermheilige van Mallorca
St. Alphonsus was 45 jaar portier van een jezuïetencollege op Mallorca en is de beschermheilige van dit eiland. Als de deurbel van het college ging, beantwoordde hij deze steevast met de woorden: ‘Ik kom, Heer.’ In zijn memoires schreef hij dat hij zich iedere keer voorstelde dat God zelf aan de deur stond en naar binnen wilde. Hoewel hij door zijn zwakke gezondheid en geringe religieuze scholing het nooit tot priester zou schoppen, groeide hij als portier uit tot een geestelijk raadgever van de lokale bevolking. Ook hield hij zich op Mallorca bezig met het inzamelen van aalmoezen voor de armen en het troosten van de zieken.

Goed voorbeeld voor de jeugd
In 1888 werd Alphonsus Rodriguez heilig verklaard door paus Leo XIII. Als heilige staat hij vooral bekend om zijn eenvoudige, dienstbare en vrome levenswijze. Ondanks de vele persoonlijke tegenslagen en beproevingen die hij doorstond, verviel St. Alphonsus nooit in bitterheid en bleef hij vertrouwen op God. Dit alles maakte hem tot een goed voorbeeld van hoe je God kunt dienen door eenvoudig werk te doen en in dienst van je medemensen te leven. Kortom, een ideale beschermheilige voor een patronaat dat de Haagse katholieke arbeidersjeugd wilde voorbereiden op een vroom en deugdzaam leven.