‘Van Eems tot Schelde – Wandelingen door oud en nieuw Nederland’ is een vierdelige uitgave van de Amsterdamse uitgeverij Van Holkema & Warendorf. De boeken zijn geschreven door geograaf Hendrik Blink en geïllustreerd door Wijnand Otto Jan Nieuwenkamp, die ook de omslag ontwierp.

In de kranten werd Van Eems tot Schelde aangekondigd als een ‘prachtuitgave’. Zo schrijft de Haagsche Courant bij de boekrecensies:

De heer Blink is een gemoedelijk, kundig verteller. Hij kent Nederland op z’n duim. Hij kent ’t zooals ’t nu is, en zooals ’t vroeger was. Dr. Blink is geograaf bij uitnemendheid. En hij weet telkens een aantrekkelijken, levendigen vorm voor al ’t wetenswaardigs over zijn land, te vinden.

De uitgevers Holkema en Warendorf hebben daarvan geprofiteerd. Zij hebben een prachtboek uitgegeven, waarin zij dr. Blink een 400 pagina’s lang ’t woord lieten. Zeldzaam onderhoudend vertelt dr. Blink dan achtereenvolgens van de geologische en ethnografische geschiedenis van Holland (…)

Is dit op zich zelf al aangenaam, dr. Blink zoo tot leidsman door ’t vaderland te hebben: de uitgevers zorgden voor een groote aantrekkelijkheid er nog bij. Werkelijk prachtig-rijk geïllustreerd is dit werk: naar platen van Nieuwenkamp en andere teekenaars en schilders van den tegenwoordigen tijd, en vele, véle oude printen. Een kostelijk werk!

Losse omslagen
Van Eems tot Schelde verscheen van 1902 tot 1906 in 4 delen en was zowel met boekband als in losse katernen verkrijgbaar. Deze losse afleveringen (zo’n 15 per deel) kon de eigenaar dan zelf laten inbinden.

Uitgeversband
De standaard uitgeversband heeft dezelfde bandtekening als de losse eerste aflevering (zie foto 3), maar het is lastig om een mooi exemplaar op de kop te tikken. De verfopdruk op het gladde linnen is nogal kwetsbaar voor slijtage- en andere gebruiksporen. Hierdoor hebben de meeste banden de tand des tijd niet goed doorstaan.

In 2 uitvoeringen
Tot mijn verrassing vond ik op de laatste Verzamelaarsjaarbeurs in Utrecht de complete uitgave in losse afleveringen. Dit is vrij zeldzaam, want de katernen werden dus meestal alsnog ingebonden. Alleen de eerste aflevering heeft een gekleurde omslag (foto 1). De omslagen van de overige afleveringen zijn uitgevoerd in een vereenvoudigde tweekleurendruk met oranje en zwart (foto 2). De kleurenomslag werd vaak op de voorkant van een privéband geplakt. Ook gebeurde het soms dat de omslag werd meegebonden als eerste pagina in de band, maar meestal gooide de boekbinder de omslagen weg. Hierdoor zijn veel mooie omslagen verloren gegaan.

Wijnand Otto Jan Nieuwenkamp
Het omslagontwerp is van de hand van Wijnand Otto Jan Nieuwenkamp (1874-1950), die vooral bekend is geworden door zijn houtsnedes en etsen van Nederlandse stads- en dorpsgezichten. Ook maakte hij veel tekeningen en boekillustraties van zijn reizen naar Nederlands-Indië. Nieuwenkamp was autodidact en leerde het vak van collega-kunstenaars als Jacobus Gerardus Veldheer, Johannes Graadt van Roggen en Pieter Dupont. Onder zijn vakgenoten stond hij bekend als een groot graficus die alle technieken beheerste.

Art nouveau-invloeden
Nieuwenkamp’s vroege werk is sterk beïnvloed door de art nouveau. Dit is bijvoorbeeld te zien aan de zware contourlijnen en de nadruk op een vloeiende lijnvoering. Op de detailfoto hierboven is goed te zien hoe hij op verschillende plekken de lijnen extra heeft aangezet.

De litho voor de omslag is gemaakt bij drukkerij L. van Leer & Co in Amsterdam. De afbeelding van de man en vrouw in Volendamse klederdracht is waarschijnlijk overgenomen van een eerdere houtsnede, want bij de signatuur staat het jaartal 1898.

Het was nogal een gedoe om deze aankoop mee naar huis te nemen, want de verkoper wilde per se de hele stapel verkopen. Toen ik aanbood om enkel de eerste aflevering met de gekleurde omslag te kopen voor dezelfde prijs als alle afleveringen bij elkaar keek hij mij bedenkelijk aan. Hoe haalde ik het in mijn hoofd! Zonder die eerste aflevering was de rest niets meer waard. Toen ik uitlegde dat het mij om de vormgeving ging en niet om de inhoud was hij helemaal beledigd.

Het was alles of niets, dus ging ik met 2 loodzware boodschappentassen naar huis. Achteraf gezien had hij natuurlijk gelijk, want anders had ik dit bericht met alle afbeeldingen erbij niet kunnen maken.

Bekijk meer nieuwe aanwinsten!