Amsterdam staat bekend om zijn 17e-eeuwse grachtenpanden, maar ook bewonderaars van architectuur uit het begin van de 20e eeuw kunnen er hun hart ophalen. In deze ‘binnenkijk-serie’: 10 monumentale gebouwen en historische interieurs van rond 1900 die je moet hebben gezien…

8. Hotel The Grand (voormalig stadhuis van Amsterdam)

Het chique hotel The Grand is gevestigd in het oude Prinsenhof aan de Oudezijds Voorburgwal in het centrum van Amsterdam. Dit gebouwencomplex dateert uit het begin van de 15e eeuw en deed eerst dienst als klooster en later als logement voor belangrijke gasten. Het zou zijn naam danken aan een verblijf van Willem Oranje in 1580. Van 1808 tot 1988 werd het Prinsenhof gebruikt als stadhuis. In 1926 kreeg het stadhuis een nieuwe vleugel in de stijl van de Amsterdamse School. Enkele vertrekken in dit deel van het complex zijn intact gelaten en te bezichtigen.

Trouwkamer van Chris Lebeau
Het meest bijzonder is de ‘trouwkamer eerste klasse’ met wandschilderingen en glas-in-loodramen van de religieus-anarchistische kunstenaar Chris Lebeau. Lebeau versierde het plafond en de wanden van het vertrek met symbolistische schilderingen die het huwelijkse leven verbeelden. De in scènes opgedeelde taferelen tonen de ontmoeting van man en vrouw, de prille liefde, de bruiloft (in de glas-in-lood ramen), de gezinsvorming, de opvoeding, de arbeid en de komende en gaande geslachten.

Theosofische symboliek
Het zaaltje dat nog steeds voor trouwerijen wordt gebruikt, ademt een serene sfeer. De veelal aan de theosofie ontleende symboliek is tijdloos en spreekt ook vandaag de dag nog tot de verbeelding. Ik ken geen ander interieur dat zo’n diepe indruk maakt. Het is alsof er een rust over je komt, zodra je de trouwkamer binnenstapt. Ook het subtiele kleurgebruik van Lebeau, die voor zijn schilderingen een fresco-achtige techniek gebruikte, draagt bij aan deze intieme sfeer.

Gesamtkunstwerk
Behalve Lebeau en zijn assistent Willem Cordel werkten ook andere kunstenaars mee aan de inrichting van de trouwkamer. Zo maakte Bernard Richters de houten deuren met ‘ingekerfde’ figuren en ontwierp Jan Eisenloeffel de grote kroonluchters. Het ontwerp van het meubilair en tapijt is van Ad Grimmon. Achter de rugleuning van een van de banken is het colofon verstopt met de namen van iedereen die heeft meegewerkt aan dit gesamtkunstwerk.

Raadszaal en burgemeesterskamer
Naast de trouwkamer kunt u ook de voormalige raadszaal en de burgemeesterskamer bezoeken. De raadszaal heeft een houten betimmering, die is ontworpen door Willem Penaat. Langs de wanden zijn beeldengroepen geplaatst van Hildo Krop, John Rädecker en Joseph Mendes da Costa. Zes onvoltooide wandschilderingen achter de zitplaatsen van het college van B&W zijn gemaakt door Johan Thorn Prikker, die in 1932 overleed voordat hij deze werken kon afronden. Richard Roland Holst ontwierp de glas-in-loodramen in het trappenhuis.

Amsterdamse School-gevel
Ook het exterieur van het voormalige stadhuis is de moeite waard. De met de gracht meebuigende gevel aan de Oudezijds Voorburgwal is ontworpen door gemeentearchitecten Allard Hulshoff en Nicolaas Lansdorp. De gevelbeelden die het gebouw opvrolijken, zijn van de hand van stadsbeeldhouwer Hildo Krop.

Dagelijkse rondleiding
The Grand geeft dagelijks om 11.00 uur ‘s ochtends een rondleiding voor hotelgasten. Ook buitenstaanders kunnen zich hierbij aansluiten mits er plek is. Als u zich rond 10.30 uur meldt bij de balie en vraagt of u de historische vertrekken mag bezichtigen, dan kunt u meestal gewoon mee met de rondleiding. Het vriendelijke personeel is ook op andere tijdstippen vaak bereid om de deuren van de trouwkamer en andere vertrekken voor u te openen.

Zie voor meer informatie de website van Hotel The Grand

9. Het Schip en De Dageraad

Wie geïnteresseerd is in de Amsterdamse School mag een bezoek aan Museum Het Schip niet overslaan. Het museum is gevestigd in een van de ‘arbeiderspaleizen’ van Michel de Klerk in de Spaarndammerbuurt en heeft ook een bezoekerscentrum bij De Dageraad in Amsterdam-Zuid.

Ontstaan van de Amsterdamse School
De Amsterdamse School ontstond kort na 1910 toen een groep jonge architecten in Amsterdam zich begon af te zetten tegen de rationele architectuur van H.P. Berlage. In tegenstelling tot de sobere gebouwen van Berlage besteden de Amsterdamse school-architecten juist veel aandacht aan de detaillering van een gebouw. Dit resulteerde in een vrolijke en creatieve stijl met golvende bakstenen muren, decoratief metselwerk, sculpturale versieringen, paraboolvormige ingangen en veel glas-in-loodramen en siersmeedwerk.

Arbeiderspaleizen
Vanaf 1914 investeerde de gemeente Amsterdam onder aanvoering van SDAP-wethouder Floor Wibaut veel geld in de volkswoningbouw. Voor Wibaut was het belangrijk dat arbeiders in goede maar ook mooie woningen woonden. Daarom steunde hij bevlogen architecten en woningcorporaties die ‘paleizen voor de arbeiders’ wilden bouwen. Hij was met name enthousiast over het werk van Michel de Klerk die hij ‘de Rembrandt onder de architecten’ noemde.

Michel de Klerk
De Klerk heeft 3 woningblokken aan het Spaarndammerplantsoen ontworpen, waarvan Het Schip het meest expressieve gebouw is. Het woonblok van woningbouwcoöperatie “Eigen Haard” is uitbundig versierd met verschillende kleuren dakpannen en bakstenen, waarbij verschillende metselverbanden zijn toegepast. De wanden hebben horizontaal golvende uitstulpingen, veelvormige raampartijen en bijzondere erkers. Blikvangers zijn ‘de sigaar’ – een torpedovormige hoekerker – en de markante toren die lijkt op een Oosterse pagode. De beeldhouwwerken zijn gemaakt door Hildo Krop.

Postkantoor en arbeiderswoning
Bezoekers van het museum kunnen het oude postkantoor en een gereconstrueerde arbeiderswoning uit de jaren 20 bezoeken. In de voormalige kleuterschool aan de Oostzaanstraat, die onlangs is omgebouwd tot expositieruimte, is een vaste tentoonstelling te zien over de Amsterdamse School als kunst- en architectuurstroming. Daarnaast zijn er kleinere wisselexposities en kunt u in de binnentuin straatmeubilair uit de jaren 20 en 30 bekijken, zoals gemeentelijke girobussen en het bekende Amsterdamse straaturinoir, de Krul.

Rondleidingen
Museum Het Schip organiseert allerlei activiteiten. Zo kunt u deelnemen aan Amsterdamse School-rondleidingen, fietstochten, busexcursies, boottochten en is er ook een leuke speurtocht voor kinderen. Op zondagen kunt u het Scheepvaarthuis, het mooiste Amsterdamse School-gebouw, bezoeken. Een rondleiding om het gebouw en de bezichtiging van het postkantoor en de arbeiderswoning zijn inbegrepen bij het museumbezoek. Voor de overige activiteiten kunt u zich inschrijven op de website. Voor sommige excursies, zoals het bezoek aan het Scheepvaarthuis, is het wel belangrijk om op tijd te reserveren.

De Dageraad
Museum Het Schip heeft ook een bezoekerscentrum bij De Dageraad in Amsterdam-Zuid. Dit indrukwekkende volkswoningbouwcomplex dankt zijn naam aan de socialistische woningbouwvereniging ‘De Dageraad’, die in 1920 Michel de Klerk en Piet Kramer de opdracht gaf voor de bouw van 294 woningen en 6 winkels. Het woningencomplex maakte destijds deel uit van Berlages Plan Zuid en is gebouwd op de plek die eigenlijk was voorbestemd aan een ziekenhuis. Ook hier kunt u een rondleiding krijgen door de buurt en struinen langs de golvende gevels van de Amsterdamse School.

Zie voor meer informatie de website van Museum Het Schip

10. Patisserie Holtkamp

Patisserie Holtkamp is een begrip in Amsterdam. Niet alleen vanwege het heerlijke gebak dat je er kunt kopen; de banketbakkerij op Vijzelgracht nr. 15 trekt ook veel bezoekers vanwege haar bijzondere winkelinterieur.

Gerestaureerd winkelinterieur
Het winkeltje uit 1886, dat in 1928 is gemoderniseerd in Amsterdamse School-stijl, heeft een houten winkelpui met horizontale ornamenten en glas-in-lood-bovenlichten. Het winkelinterieur is in 2004 gerestaureerd. De fraaie wandvitrines zijn gemaakt van gelakt eiken- en palissanderhout met coromandel accenten. In het houtwerk heeft de architect zoveel mogelijk rechttoe-rechtaan-oplossingen vermeden door meerdere lagen te creëren met verspringende hoeken. Op plekken waar geen vitrines zijn, geven met stof beklede panelen rust aan het interieur.

Art Deco-achtige wandversieringen
De entreedeur en de deuren in de winkel naar de bakkerij zijn voorzien van glas-in-loodramen. Boven de vitrines zijn rondom op de muren decoraties aangebracht waarin een geschilderde klok is verwerkt. Wie deze versieringen heeft ontworpen is niet bekend, maar de art deco-achtige vormgeving doet denken aan het werk van kunstenaars als Jaap Gidding en Pieter den Besten.

Lang werd gedacht dat de befaamde Amsterdamse School-architect Piet Kramer verantwoordelijk was voor de inrichting van de winkel. Piet had als kind immers tegenover de banketbakkerij gewoond, en qua stijl én datering had het goed gekund. Uit nader onderzoek in de stadsarchieven is echter gebleken dat zijn collega en naamgenoot F.M. Kramer de winkelpui en het interieur heeft ontworpen.

Dit was de laatste aflevering in de serie ‘Binnenkijken: Amsterdam rond 1900’. Hieronder vindt u een overzicht van de eerste 4 afleveringen:

• Aflevering 1: Amsterdam CS, Beurs van Berlage en De Bazel
• Aflevering 2: American Hotel en Burcht van Berlage
• Aflevering 3: Het Scheepvaarthuis
• Aflevering 4: Theater Tuschinski