Tags
Cornelis Blauw, Guillaume la Croix, Hendrik Wijdeveld, Jan Staal, Margaret Kropholler, Piet Kramer, villa
Park Meerwijk in Bergen wordt ook wel ‘een manifest van de Amsterdamse School’ genoemd. Met zeventien rietgedekte villa’s van Jan Fredrik Staal, Cornelis Jouke Blaauw, Margaret Kropholler, Piet Kramer en Guillaume la Croix was het een van de meest prestigieuze projecten in deze vernieuwende bouwstijl.
Het park kwam tot stand op initiatief van de Amsterdamse tegelhandelaar Arnold Heystee (1876-1941) in de moeilijke jaren van de Eerste Wereldoorlog. Heystee gaf in 1915 de opdracht aan architect Jan Fredrik Staal (1879-1940), die hij kende van de sociëteit Architectura et Amicitia in Amsterdam.
Staal benaderde op zijn beurt vier jonge architecten om mee te werken: Cornelis Jouke Blaauw (1885-1947), Guillaume la Croix (1877-1923), Piet Kramer (1881-1961) en zijn latere echtgenote Margaret Kropholler (1891-1966). Het vijftal kreeg van Heystee geheel de vrije hand in het bouwen van zeventien landhuizen op een speciaal daartoe aangeschaft perceel te Bergen: zeven vrijstaande, twee dubbele en twee driedelige villa’s. De enige voorwaarde was dat zij in de interieurs ruim gebruik zouden maken van Heystee’s tegels. Alle villa’s werden tussen 1917 en 1918 gebouwd.
De villa’s hebben grote rieten kappen met golvende lijnen, houten kozijnen en bakstenen gevels en vertegenwoordigen de stijl die vanaf 1916 de Amsterdamse School was gaan heten. De gebouwen van Staal zijn qua vorm het meest uitgesproken. Zo doet villa De Bark denken aan een schip op de golven en lijkt het tuinhuisje van villa De Ark op een vogel die is neergestreken in het groen. Niet alle critici waren lovend: ‘Het is bijna de moeite waard ter wille van het wanstaltige een kijkje te gaan nemen’, schreef het vakblad De Bouwwereld.

Villa De Bark van architect Jan Staal doet zijn naam eer aan. Het gebouw lijkt op een schip op de golven.
Daar stond tegenover dat tijdschrift Wendingen, spreekbuis van de Amsterdamse School, een compleet nummer aan Park Meerwijk besteedde. Hoofdredacteur en collega-architect Hendrik Wijdeveld (1885-1987) vergeleek zijn vijf collega’s met ‘ronddolende benden’ en ‘nomadenstammen’ die de klassieke bouwkunst van haar troon hadden gestoot.
‘Zij zijn booswichten en vlammenwerpers in de maatschappij der architectuur’, schreef Wijdeveld in een lyrisch betoog. ‘Zij vernietigen openlijk het moeizaam opgebouwde systeem van het architecturaal ontwerpen en stichten brand in een mijlen hoogen stapel van teekenhaken en driehoeken, van zwaaien en maatstokken. Zij dansen als Satyrs om de gloeiende en rookende massa en zingen een zang van bevrijding en verlichting. Los zijn de boeien, die den architect gekneld hielden in haaksche lijn, in de hoeken van 30 en 60 graden, weg is het systeem. De cultus van materie heeft plaats gemaakt voor een geloof aan de heerschappij van den “geest”. De architect gaat zich wederom verheffen boven “de Stof”, en verwerkt het huis tot een gekristalliseerd geheel.’
Park Meerwijk heeft de status van beschermd dorpsgezicht, terwijl ook de afzonderlijke bouwwerken, inclusief drie bruggen, als rijksmonument zijn beschermd. De drie villa’s van Piet Kramer zijn helaas verwoest bij een grote brand in 1922.
Hallo Sipke, fijn dat je aandacht besteedt aan dit monumentale wijkje in Bergen, Noord-Holland. Ik heb het al vele malen bezocht en het is een lust voor het oog, mede doordat de bewoners de huizen goed onderhouden. De bouw vond plaats in het laatste jaar van de Eerste Wereldoorlog en toen was er grote schaarste aan bouwmateriaal, zodat de kosten van de bouw de pan uit rezen. Hierdoor raakte de financier van Heystee in paniek en kreeg grote ruzie met de architect Staal, die later weigerde verantwoording te nemen voor het totaalontwerp, omdat inferieure bouwmaterialen waren gebruikt. Ik heb ook wat literatuur over dit wijkje, waaronder een boek met kleurige interieur foto’s. Hieruit blijkt wel dat het de financier, handelaar en fabrikant van tegelwerk, te doen was een soort showroom te bouwen voor al zijn tegelproducten. Ik heb ook het Wendingen nummer over dit park. Over Jan Frederik Staal is een monografie verschenen in de BONAS reeks. Zijn roepnaam luidde overigens Frits. Hij had aanvankelijk een compagnonschap met architect Kropholler en de zus van Kropholler Margaret werkte als tekenares op hun kantoor. Frits Staal kreeg een relatie met Margaret, terwijl hij nog getrouwd was met een andere dame, die weigerde te scheiden. Vele jaren later is hij alsnog getrouwd met Margaret, de eerste vrouwelijke architect in Nederland, die ook heeft meegewerkt aan Park Meerwijk.
Hoi Fred, bedankt voor deze interessante aanvullingen. Staal moest eens weten dat zijn villaproject nu nog steeds alom wordt bewonderd. Hij zal wel een erg principieel man zijn geweest (net als de meeste architecten) die niet voorbij kon kijken aan hoeveel beter het had moeten worden, maar eigenlijk is het natuurlijk ontzettend knap dat je zoiets van de grond krijgt in een oorlogsperiode en met inferieure bouwmaterialen. Dat hij verliefd werd op Margaret en later toch met haar getrouwd is, maakt hem juist weer erg menselijk en sympathiek!
Heel bijzonder! Het lijkt erop dat de antroposofische bouwstijl daar sterk op geënt is, maar dat is misschien omdat die ook rond die tijd ontstaan is.
Het (2e) Goetheanum 1928 doet me er in elk geval aan denken https://nl.wikipedia.org/wiki/Goetheanum
Bijzonder dat gebouw kende ik nog niet, wel de Rudolf Steinerkliniek aan de Nieuwe Parklaan in Den Haag. Volgens mij wordt in de Antroposofische bouwstijl de rechte hoek vermeden, terwijl in de Amsterdamse School de nadruk meer ligt op golvende lijnen en de paraboolvorm. Maar er zijn zeker raakvlakken.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Antroposofische_architectuur