Op dag 2 van onze Wenen-reis bezichtigen we 2 privéhuizen van de Oostenrijkse architect Otto Wagner in de buitenwijk Hütteldorf. Hoewel de villa’s naast elkaar op hetzelfde stuk grond zijn gebouwd, zit er een wereld van verschil tussen de bouwstijlen. Het eerste huis is gebouwd in een ietwat protserige historiserende stijl; het tweede huis in de strakke stijl van de Wiener Secession.

De villa’s staan bekend als de Otto Wagner villa I en II. Villa I werd gebouwd tussen 1886 en 1888. Wagner ontwierp zijn zomerhuis naar het voorbeeld van een Palladiaanse villa. Het symmetrische gebouw ligt tegen een berghelling en heeft aan de voorzijde een grote loggia met 4 zuilen, een casetteplafond en friezen met spelende putti. Alles is er op gericht om te imponeren. Zo worden de bezoekers via een indrukwekkende trap naar boven, naar de loggia geleid.

Ontmoetingsplek voor de Weense beau monde
Het gebouw diende aanvankelijk als zomerresidentie, waar Wagner zijn belangrijke klanten en gasten ontving. Er werden geregeld recepties en feesten gehouden voor de beau monde van Wenen. Tot de vaste gasten behoorden kunstenaars, ontwerpers en andere beroemde tijdgenoten als Gustav Klimt, Koloman Moser, Adolf Loos, Josef Hoffman en Gustav en Alma Mahler.

Art nouveau-zaal
In 1895 liet Wagner zijn eerste villa verbouwen, zodat het huis ook in de winter bewoonbaar was. Hierbij werd de oranjerie in de rechter zijvleugel omgebouwd tot biljartsalon. 5 jaar later werd de linkervleugel omgetoverd in een van de mooiste art nouveau-zalen van Wenen. De fraaie glas-in-loodramen in dit vertrek – getiteld Herbstlandschaft im Wienerwald – zijn ontworpen door de Weense kunstenaar Adolf Böhm.

Tweede villa
Nadat zijn kinderen het ouderlijk huis hadden verlaten, verkocht Wagner zijn eerste villa in 1911 aan een Weense theaterdirecteur. Op een aangrenzend stuk land liet hij een kleiner zomerhuis voor zichzelf en zijn 18 jaar jongere vrouw bouwen. De bedoeling was dat zij na zijn dood in het kleinere huis zou kunnen blijven wonen, maar Wagners vrouw overleed al in 1915, 2 jaar na de oplevering van het gebouw. In 1916 verkocht hij ook zijn tweede villa.

Mozaïek-raam van Koloman Moser
Villa II is in tegenstelling tot zijn protserige voorganger gebouwd in de strakke stijl van de Wiener Secession. Kenmerkend voor deze stijl is bijvoorbeeld de witte gevel met blauwe accenten. Het kubusvormige gebouw heeft smalle hoge ramen en een plat dak met overhangende kroonlijst. Boven de ingang prijkt een vierkant mozaïek-raam van Koloman Moser, dat is gemaakt bij de Wiener Mosaikwerkstätte van Leopold Forstner. Het raam toont de Griekse held Perseus met het hoofd van Medusa.

Moderne bouwmaterialen
De funderingen van villa II bestaan uit gewapend beton. Dit moderne bouwmateriaal had Wagner 7 jaar eerder ook gebruikt bij de bouw van de Postsparkasse (waarover later meer). Villa I en II geven naast elkaar een treffend beeld van de snelle ontwikkelingen in de Weense architectuur van rond 1900. Tussen de bouw van beide woningen zat slechts 25 jaar, maar qua vormgeving is het een wereld van verschil.

Ernst Fuchs Museum
In de Otto Wagner villa I is tegenwoordig het Ernst Fuchs Museum gevestigd. Fuchs kocht de villa, die ernstig in verval was geraakt, in 1972. Het kostte hem 2 jaar om het huis weer bewoonbaar te maken. Omdat het oorspronkelijke interieur grotendeels was verdwenen of verwoest, ontwierp hij een volledig nieuwe inrichting. Bijna alles in het huis – van het behang tot het meubilair – is door Fuchs zelf ontworpen. Aan de belijning van zijn meubelen en aan de veelgebruikte florale motieven is duidelijk te zien dat hij zich hierbij heeft laten inspireren door de internationale art nouveau.

Extravagant interieur
Mij heeft de extravagante inrichting van Fuchs dan ook geenszins gestoord. Sterker nog, juist doordat de villa weer een nieuwe passende functie heeft gekregen, kon ik voor mijn gevoel meer genieten van de authentieke details die nog wel in het huis aanwezig zijn. Vaak heb je in historische huizen die zijn opengesteld voor het publiek het gevoel dat alles is gearrangeerd. In het Fuchs Museum voel je juist dat je rondkijkt in een zeer persoonlijk interieur. Zijn surreële en kleurrijke kunstwerken – Fuchs is een van de oprichters van  de Weense School van het fantastisch realisme – passen uitstekend in de door hemzelf gecreëerde ambiance.

Authentieke details
In sommige vertrekken zijn nog originele details te zien uit de tijd van Otto Wagner. Het meest bijzonder is de art nouveau-zaal met de gebrandschilderde vensters van Adolf Böhm. Op de muren en tussen de ramen zijn gestileerde wierookschalen aangebracht. De “rook” slingert in gouden lijnen langs de wanden omhoog naar het plafond. Op de hoeken van de mozaïekvloer zijn slangen afgebeeld. Boven op de 1^e verdieping is nog een mozaïek met paradijsvogels te bewonderen, dat is ontworpen door Koloman Moser.

Weinig bezoekers
Ernst Fuchs had lange tijd zijn woning en atelier in de Otto Wagner villa I. Ook hij ontving er veel belangrijke kunstenaars, zoals zijn grote voorbeeld Salvador Dali. Sinds 1988 – precies 100 jaar na de bouw –  wordt het gebouw enkel nog gebruikt als museum. Het huis is minder bekend dan andere jugendstil gebouwen in Wenen, dus je kunt er in alle rust rondkijken. Tijdens onze bezichtiging waren er geen andere bezoekers. De Otto Wagner villa II wordt – voor zover ik weet – niet opengesteld voor het publiek.

In de volgende aflevering meer over het Majolika Haus en het Wagner Haus aan de Linke Wienzeile…