De art deco heeft in de Nederlandse grafische vormgeving nooit vaste voet aan de grond gekregen. Nederlandse gelegenheidsgrafiek in een pure art deco stijl is dan ook moeilijk te vinden. Maar dat maakt het voor de grafiekverzamelaar juist extra interessant. In dit bericht bespreek ik een aantal fraaie art deco omslagen die ik de laatste tijd op de kop heb getikt.

Omslag programma voor N.V. v/h J. Strang & Co’s Drukkerijen,
Dolly Rüdeman (ca. 1925)

Een van de ontwerpers die een zeer eigen art deco stijl ontwikkelde in de jaren 20 is Dolly Rüdeman (1902-1980). Rüdeman volgde haar opleiding aan de Haagse Akademie voor Beeldende Kunsten en kreeg les van enkele van de beste mensen uit het vak. Zo werkte ze korte tijd in Parijs op het atelier van de beroemde Franse affichekunstenaar Cassandre en studeerde ze in München bij de Duitse ‘grootmeester’ Ludwig Hohlwein.
Zelf verwierf Rüdeman grote bekendheid met haar expressieve filmaffiches voor de Nederlandsche Bioscoop Trust (N.B.T.). Haar meest beroemde ontwerp is het affiche voor de Russiche avantgardefilm Potemkin uit 1926 (zie de afbeelding hiernaast).

Naast filmaffiches maakte Rüdeman ook omslagen voor programma’s en illustraties voor boeken. Haar programma voor N.V. v/h J. Strang & Co’s Drukkerijen ademt helemaal de sfeer van de roaring twenties, toen er in bars en cafés gedanst werd op de charleston en de dames gekleed gingen in korte rokken en zijden kousen met jarretels, die menig man het hoofd op hol brachten. Typerend voor Rüdeman’s tekenstijl zijn de wat naargeestige gezichtsuitdrukkingen van de afgebeelde figuren. Hierdoor weet ze een intrigerende sfeer op te roepen die je doet afvragen wat er zich nu precies afspeelt tussen deze danspartners…

Het omslag betreft waarschijnlijk een proefdruk en/of presentatie-exemplaar van een ontwerp dat verder niet in gebruik is genomen, want het is alleen een los omslag zonder inhoud. Op de achterzijde staat: ‘Ontworpen en gedrukt bij N.V. v/h J. Strang & Co’s Drukkerijen (…) door Mej. D. Rüdeman, Van Beveringkstraat 8, telefoon 50344, Den Haag.’ Het programma is in twee kleuren (zwart en geel) gedrukt op wit papier. Het ontwerp is opgedragen aan ‘Margot’.

Programmaboekjes Centraal Theater, Willem van de Poll (1929 en 1933)

Mode en uitgaansleven waren een populair thema tijdens de art deco periode. Een van de ontwerpers die dit als geen ander kon verbeelden was Willem van de Poll (1895-1970). Van de Poll was een van de succesvolste Nederlandse fotografen tijdens de jaren 30. Hij maakte veel reis- en reclamefoto’s en was na de oorlog hoffotograaf van het koninklijk huis. Naast zijn fotografie heeft hij ook affiches en kleiner drukwerk ontworpen.

Op zijn programmaboekjes voor het Centraal Theater in Utrecht zien we naast deftige dames in bontmantels ook steevast een dure automobiel. Het boekje uit 1929 is gesponsord door het bekende Amerikaanse automerk Studebaker. Op de achtergrond is een Studebaker Erskine afgebeeld, het meest luxe model dat speciaal was ontworpen voor de Europese markt. De auto op het boekje uit 1933 is waarschijnlijk ook een Studebaker.

De kleding van de dames op beide omslagen is wellicht afgeleid van de foto’s die Van de Poll maakte voor modebladen als Vogue en Harper’s Bazaar. Wat ook opvalt, is dat hij op beide boekjes een portier heeft afgebeeld, die qua eenvoud afsteekt bij het uitgedoste uitgaanspubliek. Op beide boekjes zit een art deco sluitzegel van Broches Cigarettes.

Brochure restaurant en lunchroom Formosa, Johann von Stein (ca. 1925)

Dezelfde sfeer van luxe en rijkdom straalt af van de brochure die Johann von Stein (1896-1965) ontwierp voor het Amsterdamse café-restaurant Formosa. In dit bekende etablissement op het Spui dat ook een ingang aan de Kalverstraat had, kon het welgestelde publiek na een dagje winkelen gezellig lunchen en dineren. Von Stein was schilder en grafisch ontwerper van voornamelijk affiches. Zijn meest bekende ontwerp is een affiche voor de Rotterdamsche Loyd uit 1931.

Art deco tijdschriften

Tot slot twee fraaie art deco tijdschriften. Het omslag van De Papiermolen is ontworpen door Ela Fischer en laat een modieuze vrouw met bobkapsel en art deco sieraden en parfumflesjes zien. Haar hoofd en alle accessoires zijn en profil weergegeven. Deze en profil pose komt ook terug bij het tijdschriftomslag van De Jonge Vrouw uit 1932, alleen ligt bij dit ontwerp de nadruk meer op de titel van het blad.

De Papiermolen was een uitgave van G.H. Bührmann’s Papiergroothandel. Mijn exemplaar betreft het allereerste nummer van 21 januari 1933. Het blad is zowel bedoeld voor werknemers als klanten van Bührmann en bevat allerlei bijlagen en voorbeelden van bijzonder drukwerk op verschillende papiersoorten. De typografie is verzorgd door Nederlandse ontwerper Machiel Wilmink. Het omslagontwerp is waarschijnlijk geïnspireerd op een van de zwart-witfoto’s in het tijdschrift waarop een vrouw met een parfumfles is te zien. Op de achterzijde staat een fake advertentie voor LOTOS: ‘het parfum der elegante vrouw’, die ook is ontworpen door de onbekende ontwerp(st)er Ela Fischer.

De Jonge Vrouw is een christelijk tijdschrift uit de jaren 30. Het tijdschrift werd uitgegeven door uitgeverij Bosch & Keuning in Baarn en had een opvoedkundige toon. Zo staan er artikelen in over het huishouden, handarbeid en dameskleding, maar ook over kunst en cultuur. De vormgeving was voor die tijd zeer modern. Jammer genoeg is het omslag niet gesigneerd en blijft de maker van dit fraaie ontwerp dus onbekend. Mocht je een idee hebben wie de ontwerper is, laat het me dan even weten via het reactieformulier hieronder.

Bekijk meer nieuwe aanwinsten.